BÜYÜME HORMONU İLE
İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKENLER
GROWTH HORMONE
1 - Büyüme hormonu nedir?
Büyüme hormonu salgı bezlerinin orkestra
şefi olarak kabul edilen ve beynin altında bulunan
hipofiz bezinden salgılanan doğal bir maddedir.
Büyüme hormonunun İngilizcesi “growth hormone“ dur.
Büyüme hormonu adından da açıkça anlaşıldığı gibi
bebekler ve çocukların büyümesini gerçekleştirmek
ile görevli bir hormondur. Büyüme hormonu 191 tane
aminoasit dediğimiz yapıtaşının bir araya gelmesi
ile oluşan polipeptid yapısında bir hormondur.
Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı Prof. Dr. Selçuk
Can büyüme hormonu ile ilgili bilimsel yayınların
kamuoyuna açıklanması ile bu hormonunun
efsaneleştirildiğini belirtti. İnsan Büyüme
Hormonunun laboratuar ortamında genetik olarak
bakterilerden elde edilmesi kısa boylu çocukların
tedavisinde yeni bir dönem açmış ve büyüme hormonu
çocuk (pediatrik) hormon hastalıkları uzmanları
tarafından bazı cücelik türlerinin tedavisinde
başarı ile kullanılmıştır. Daha sonra bu çocuklar
boy gelişimlerini tamamladıklarında yani 18-20
yaşlarına ulaştıklarında büyüme hormonu
kesilmiştir. Ancak aradan 15-20 yıl geçtiğinde yani
bu çocuklar 40 yaşında yetişkin çağa ulaştıklarında
birçoğunun göbekli ve kasları yetersiz obez kişiler
olarak yaşamlarını sürdürdükleri görülmüştür.
Çocukluk çağında büyümeleri için büyüme hormonu
verilen ancak yetişkin çağda bu tedavi
uygulanmayanların sosyal hayata uyum
sağlayamadıkları, evlilik ve iş hayatını düzgün bir
şekilde yürütemedikleri, bir kısmının intihar
ederek, bir kısmının ise kalp krizi ile daha 50
yaşına varmadan hayata veda ettikleri gözlenmiştir.
Bu bilgiler ışığında büyüme hormonu eksikliği olan
erişkinlerde büyüme hormonu tedavisi uygulanmaya
başlanmış; büyüme hormonunun bu tür hastaları
zayıflattığı, kaslarını kuvvetlendirdiği, kalp
hastalıklarını önlediği tespit edilmiştir. Bundan
30 yıl önce büyüme hormonu sığırların hipofiz
bezinden elde edilip kısa boylu çocukların
tedavisinde kullanılmıştı. Ancak 1970’lerde Avrupa
ve Amerika’da uygulanan bu tedavi bazı hastalara
deli dana hastalığının bulaşması nedeniyle terk
edildi. Moleküler genetik yöntemle laboratuarda
elde edilen büyüme hormonu tedavisi hiçbir şekilde
bulaşıcı hastalık riski taşımadığı için biz
endokrinoloji yani hormon uzmanları tarafından
olumlu karşılandı. Büyüme hormonu tedavisinin konu
hakkında yeteri bilgi derinliği olmayan kişiler ve
hatta konunun uzmanı olmayanlar tarafından vücut
geliştirenlere ve atletlere kas gücünü arttırmak
veya yaşlı kişilere antiaging maksadı ile verilmesi
hormon hastalıkları uzmanları tarafından
onaylanmamaktadır. Büyüme hormonu büyümeyi vücutta
protein sentezini arttırarak sağlar. Aminoasit
denilen yapıtaşlarının hücreler tarafından
özümsenmesini; ardından yan yana getirilip protein
şeklini almasını büyüme hormonu uyarır. Proteinler
kemiklerin boyca büyümesini, kasların gelişmesini,
iç organların hacim olarak artmasını sağlar. Büyüme
hormonu cildin yumuşak ve kırışıksız olmasına
katkıda bulunur. Bunları gerçekleştirirken
göbekteki ve diğer tüm bölgelerdeki yağları eritir
ve onları vücudun enerjisini sağlamak için yakar.
Kandaki şeker düzeyinin aşırı düşmesini önler.
2 – Büyüme hormonunun
yetişkinlerde ne faydası var?
İnsanın fiziksel ve
psikolojik sağlığının devamı için hipofiz bezinden
büyüme hormonu salgısı gerekir. Büyüme hormonu
eksikliği olan erişkinlerde metabolizmadan, uykuya,
psikolojik rahatsızlıklardan kan şekeri düşüklüğüne
birçok belirti ortaya çıkacaktır. Büyüme hormonu
aynı zamanda anti-insülin yani insülinin zıttı bir
hormondur, insülinin fazla çalıştığı yani kan şekeri
düştüğü durumda diğer hormonlarla beraber büyüme
hormonu devreye girip kan şekerini yükseltir.
Yetişkinde büyüme hormonu eksikse kan şekeri daha
fazla düşer ve titreme, terleme, çarpıntı ve
baygınlık şikâyetlerine neden olur. Büyüme hormonu
hipofizden salgılanır. Hipofiz bezi aynı zamanda
tiroid bezi, böbrek üstü bezi ve cinsel organların
çalışmasını düzenler. Büyüme hormonu eksikse iç
salgı sisteminin ahengi bozulur, başta cinsel
isteksizlik olmak üzere, sexuel yetersizlikler, adet
düzensizliği ve diğer hormon dengesizlikleri
görülür.
Yetişkinlerde büyüme
hormonu hücrelerin kendini yenilemesi, ölen
hücrelerin yerine genç hücrelerin yaşatılması, iç
organların eskiyen bölgelerinin onarılması için
önemlidir. Büyüme hormonu bu etkilerini karaciğerde
bulunan insulin benzeri büyüme faktörü adı verilen
IGF-1 (İngilizcesi: insulin like growth factor-1)
maddesinin sentezlenmesini uyararak gerçekleştirir.
Özetle büyüme hormonu
yetişkinlerde ömrünü tamamlayan hücrelerin
yenilenmesinde, kas ve kemiklerin kuvvetinde,
kişinin metabolizmasının hızlı bir şekilde
çalışmasında, fiziksel ve psikolojik sağlığın
mükemmel sürdürülmesinde rol oynar.
3 -
Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliğinde ne tür
problemler ortaya çıkıyor?
Kemik ve kas kitlesini
içeren yağsız vücut kitlesinde azalma
Kemik mineral
yoğunluğunda azalma, yani osteoporoz
Kemik kırıklarında artış
Hayat kalitesinde düşme,
sürekli yorgunluk ve güçsüzlük
Yağ miktarında artış,
özellikle göbek çevresinde
Kalp hastalığı riskinde
artış
Genel olarak erken yaşta
ölüm
Yetişkinlerde büyüme
hormonu eksikliği ancak hipofiz bezinde büyüme
hormonu üreten hücrelerin görevini durdurması ile
ortaya çıkar. Ya tümör veya radyasyon gibi büyüme
hormonu üreten hipofiz hücrelerini (bunlara tıp
dilinde somatotrof hücreler denir) fiziksel olarak
tahrip eden bir sebep veya hücrelerin faaliyetlerini
durdurma sorunu vardır. Bu beyin ameliyatları, beyne
uygulanan radyasyon, hipofiz bezinde tümör, hipofiz
bezi veya beynin alt kısmında mikrobik veya mikrobik
olmayan iltihap, kafa travması veya vücutta hipofiz
bezine karşı antikor üretilmesi ile olur. Diğer bir
sebep ise genç kadınlarda doğum sonrası ağır kan
kaybı neticesinde hipofiz bezinin olumsuz etkilenip
enfarktüs gelişmesi ve tümden çalışmayı
durdurmasıdır. Büyüme hormonu eksikliğinde
fiziksel, metabolik ve psikolojik belirtiler açığa
çıkar. Büyüme hormonu tedavisi ile bu belirtiler
düzelir. Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliği
belirtileri şunlardır:
Enerji düşüklüğü,
halsizlik
Yorgunluk
Kaslarda güçsüzlük
Uyku problemleri
Şişmanlık
Göbekte yağ toplanması (Abdominal
obezite)
Osteoporoz (kemik
erimesi)
Kas kitlesinde azalma
Yağ kitlesinde artma
Sosyal ilişkilerde
zayıflama
Evlilik veya iş hayatı
ile ilgili sorunları çözmede zorluk
İçe kapanma
Endişe ve umutsuzluk
Depresyon
Kan şekerinde düşüklük
ve bunun belirtisi olan titreme, terleme ve çarpıntı
Kalp kasının
kasılmasında kuvvetsizlik
Tansiyon yükselmesi
Kolesterol düzeyinde
artış
Kan yağlarında
trigliserit ve kötü kolesterol (LDL) düzeylerinde
artış.
Damar sertliğinde artma
Kalp krizi ve felç
riskinde artma
4 -
Bu durumda nasıl bir tedaviye başvuruluyor?
Endokrinoloji ve
Metabolizma Uzmanı Prof. Dr. Selçuk Can tedaviye
geçmeden önce doğru teşhisin konulması gerektiği
konusunun altını çizdi. Hipofiz bezinde sorun
olduğunu bildiğimiz hastalarda büyüme hormonu
eksikliği belirtileri varsa büyüme hormonunu
uyararak ölçüyoruz. Bu yazıyı okuyup gidip hemen
laboratuarda kan verip büyüme hormonu düzeyinizi
ölçtürtmeyiniz. Çünkü alacağınız sonuç hiçbir anlam
ifade etmez. Büyüme hormonu düzeyi yaş ilerledikçe
düşer ve büyüme hormonu salgısı gece daha fazladır.
Büyüme hormonu hipofiz bezinden 20-50 dakikalık
süreler halinde bir salgılanıp bir durur.
Laboratuarda günün herhangi bir zamanında
aldırdığınız kandaki büyüme hormonu düzeyinin bu
salgılama süresinin neresine denk düştüğü
bilinmediği için yorumu zordur. Bu yüzden büyüme
hormonunun ölçümü bir endokrinoloji yani hormon
hastalıkları uzmanı nezareti altında hormon ölçümü
konusunda deneyimli bir laboratuarda yapılmalıdır.
Endokrinoloji uzmanı tarafından hastaya kontrollü
bir şekilde insulin verilerek kan şekeri 45 mg/dl’ye
düşürülür, bu durumda kan alınır. İşte bu esnada
kanda büyüme hormonu düzeyi 5 ng/ml üzerinde
olmalıdır. Altında ise hastada büyüme hormonu
eksikliği vardır. Eğer kişide kalp rahatsızlığı
gibi bir problem varsa kan şekerini düşürmek
sakıncalıdır, o zaman levodopa adlı ilaç ile büyüme
hormonunun ne kadar uyarıldığına bakılıp teşhis
konulur. Alternatif olarak bir ampul glukagon
enjeksiyonu sonrasında 4 saat boyunca her yarım
saatte bir toplam 9 defa kan alınarak büyüme
hormonunun ne kadar değiştiğine bakılır.
Tedavi için büyüme
hormonu her gün iğne şeklinde uygulanarak verilir.
Büyüme hormonu aynı şeker hastalarının kullandığı
insulin kalemleri gibi rahat taşınan, estetik
kalemler şeklinde hastaların hizmetine sunulmuştur.
Hem ABD hem Türkiye’de Sağlık Bakanlığından
onaylıdır. SSK ve Emekli Sandığı tarafından Sağlık
Kurulu raporu ile hastalara verilmektedir. Tedaviye
düşük dozda başlayıp hasta tam düzelene kadar dozu
arttırmak gerekir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığının
uyguladığı fiyat politikası nedeni ile büyüme
hormonu fiyatı tüm ilaçlar gibi düşmüştür. Bundan on
yıl önce bir aylık tedavi maliyeti 2500 TL iken 2014
yılında doza göre 178 ile 450 TL arasında
değişmektedir. Eskiden maddi olarak ulaşılamaz olan
bu tedavi artık ulaşılabilir olmuştur.
Prof. Dr. Selçuk Can
bazı eczanelerde büyüme hormonu adıyla satılan
tabletler bulunduğunu, bunların tamamen etkisiz
olduğunu söyledi. Büyüme hormonu protein yapısına
benzediği için ağızdan tablet yoluyla alındığında
mide tarafından sindirilir. Örneğin 5 gram büyüme
hormonunu enjeksiyon yerine tablet olarak ağızdan
alırsanız 5 gram kıyma yemiş gibi olursunuz; her
ikisi de mide asidi ve pankreas enzimleri ile
parçalanıp sindirilir. Büyüme hormonu tabletleri
food supplement (yiyecek katkı maddesi-vitamin)
olarak satılmaktadır, Tarım Bakanlığı tarafından
onaylanmıştır. Hiçbir faydası yoktur, hiç bir zararı
da yoktur. Bunları almakla sadece paranızı boşa
harcamış olursunuz.
5 -
Anti-Aging uygulamasında büyüme hormonuna hangi
amaçla başvurulmaktadır? Nelere dikkat edilmeli?
Gelişigüzel kullanıldığında nelere yol açabilir?
Anti-Aging yalandır ve
bilimsel desteği yoktur. Anti-Aging İngilizceden tam
çeviri anlamı ile yaşlanmaya zıt olmak, yani
gençleşmek anlamına geliyor. Bu ütopik, hayal ürünü
ve ulaşılması bilimsel olarak imkânsız bir
kavramdır. Anti-Aging olarak uygulananlar aslında
sağlıklı yaşam metotları ve davranışlarının
abartılmasıdır. Bu tür uygulamalar hayatın her
yaşında herkesin yapması gereken sağlıklı
davranışlarıdır. Anti-Aging uygulamalarında sebze ve
meyve ağırlıklı, antioksidanlardan zengin, vitamin
açısından faydalı beslenme ilk göze çarpan yol.
Bunları herkesin yapması gerekir. Bu uygulamalar
gerçekten vücuttaki fazla yağların atılmasını ve
damar içlerinin temizlenmesini sağlıyor. Anti-Aging
amacı ile vitamin ve hormon takviyesi ise modern tıp
tarafından tam kabul görmemiş bir uygulamadır.
Sakıncalı görülen nokta ise Anti-Aging amacı ile
büyüme hormonu uygulamasıdır. Büyüme hormonu
yağları eritip kasları geliştirse ve hücreleri
yenilese dahi bu faydalı etkiler hipofiz bezinde
yeteri kadar kendiliğinden büyüme hormonu üretemeyen
kişilerde gözlenmiştir. Büyüme hormonu eksikliği
teşhisi koymak için bir endokrinoloji uzmanı
gözetiminde kan şekerini belli bir noktaya düşürülüp
büyüme hormonu ölçülmelidir. Teorik olarak büyüme
hormonu sağlıklı hücreleri yenilediği gibi kanser
hücrelerini de büyütüp çoğaltabilir. Gelişigüzel bir
kullanım durumunda kişide teşhis edilmemiş 2 mm
boyunda ufak bir kanser varsa bu doğal halde 10
yılda 2 cm. büyüyüp metastaz yaparak karaciğer ve
kemiklere sıçrayacaksa büyüme hormonu verildiğinde
bu sıçramayı on ayda yapar ve bilinçsiz kullanımda
kişinin hayatına mal olabilir. Büyüme hormonu
tedavisinde doz fazla olursa kişide eklem ağrıları,
el, ayak, burun ve çenede büyüme olabilir. Diğer
yan etkisi ise kalp hastalarında vücutta su
tutmasına neden olup ödem ve kalp yetmezliğine sebep
olmasıdır. Sağlıklı ve kalp hastası olmayanlarda
kalbi bozmaz.
Hazırlayan:
Prof. Dr. Selçuk Can
Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı
Kaynak göstermeden
alıntı yapılmaması rica olunur.
Kaynak: Prof. Dr. Selçuk
Can. http://www.endokrinoloji.com/buyumehormon.html |