BÜYÜME HORMONU İLE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKENLER
GROWTH HORMONE  

1 - Büyüme hormonu nedir?
Büyüme hormonu salgı bezlerinin orkestra şefi olarak kabul edilen ve beynin altında bulunan hipofiz bezinden salgılanan doğal bir maddedir. Büyüme hormonunun İngilizcesi “growth hormone“ dur. Büyüme hormonu adından da açıkça anlaşıldığı gibi bebekler ve çocukların büyümesini gerçekleştirmek ile görevli bir hormondur. Büyüme hormonu 191 tane aminoasit dediğimiz yapıtaşının bir araya gelmesi ile oluşan polipeptid yapısında bir hormondur. Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı Prof. Dr. Selçuk Can büyüme hormonu ile ilgili bilimsel yayınların kamuoyuna açıklanması ile bu hormonunun efsaneleştirildiğini belirtti.  İnsan Büyüme Hormonunun laboratuar ortamında genetik olarak bakterilerden elde edilmesi kısa boylu çocukların tedavisinde yeni bir dönem açmış ve büyüme hormonu çocuk (pediatrik) hormon hastalıkları uzmanları tarafından bazı cücelik türlerinin tedavisinde başarı ile kullanılmıştır.  Daha sonra bu çocuklar boy gelişimlerini tamamladıklarında yani 18-20 yaşlarına ulaştıklarında büyüme hormonu kesilmiştir.  Ancak aradan 15-20 yıl geçtiğinde yani bu çocuklar 40 yaşında yetişkin çağa ulaştıklarında birçoğunun göbekli ve kasları yetersiz obez kişiler olarak yaşamlarını sürdürdükleri görülmüştür.  Çocukluk çağında büyümeleri için büyüme hormonu verilen ancak yetişkin çağda bu tedavi uygulanmayanların sosyal hayata uyum sağlayamadıkları, evlilik ve iş hayatını düzgün bir şekilde yürütemedikleri, bir kısmının intihar ederek, bir kısmının ise kalp krizi ile daha 50 yaşına varmadan hayata veda ettikleri gözlenmiştir. Bu bilgiler ışığında büyüme hormonu eksikliği olan erişkinlerde büyüme hormonu tedavisi uygulanmaya başlanmış; büyüme hormonunun bu tür hastaları zayıflattığı, kaslarını kuvvetlendirdiği, kalp hastalıklarını önlediği tespit edilmiştir.  Bundan 30 yıl önce büyüme hormonu sığırların hipofiz bezinden elde edilip kısa boylu çocukların tedavisinde kullanılmıştı. Ancak 1970’lerde Avrupa ve Amerika’da uygulanan bu tedavi bazı hastalara deli dana hastalığının bulaşması nedeniyle terk edildi.  Moleküler genetik yöntemle laboratuarda elde edilen büyüme hormonu tedavisi hiçbir şekilde bulaşıcı hastalık riski taşımadığı için biz endokrinoloji yani hormon uzmanları tarafından olumlu karşılandı.  Büyüme hormonu tedavisinin konu hakkında yeteri bilgi derinliği olmayan kişiler ve hatta konunun uzmanı olmayanlar tarafından vücut geliştirenlere ve atletlere kas gücünü arttırmak veya yaşlı kişilere antiaging maksadı ile verilmesi hormon hastalıkları uzmanları tarafından onaylanmamaktadır.  Büyüme hormonu büyümeyi vücutta protein sentezini arttırarak sağlar. Aminoasit denilen yapıtaşlarının hücreler tarafından özümsenmesini; ardından yan yana getirilip protein şeklini almasını büyüme hormonu uyarır.  Proteinler kemiklerin boyca büyümesini, kasların gelişmesini, iç organların hacim olarak artmasını sağlar. Büyüme hormonu cildin yumuşak ve kırışıksız olmasına katkıda bulunur.  Bunları gerçekleştirirken göbekteki ve diğer tüm bölgelerdeki yağları eritir ve onları vücudun enerjisini sağlamak için yakar.  Kandaki şeker düzeyinin aşırı düşmesini önler. 

2 – Büyüme hormonunun yetişkinlerde ne faydası var? 

İnsanın fiziksel ve psikolojik sağlığının devamı için hipofiz bezinden büyüme hormonu salgısı gerekir. Büyüme hormonu eksikliği olan erişkinlerde metabolizmadan, uykuya, psikolojik rahatsızlıklardan kan şekeri düşüklüğüne birçok belirti ortaya çıkacaktır.  Büyüme hormonu aynı zamanda anti-insülin yani insülinin zıttı bir hormondur, insülinin fazla çalıştığı yani kan şekeri düştüğü durumda diğer hormonlarla beraber büyüme hormonu devreye girip kan şekerini yükseltir.  Yetişkinde büyüme hormonu eksikse kan şekeri daha fazla düşer ve titreme, terleme, çarpıntı ve baygınlık şikâyetlerine neden olur.  Büyüme hormonu hipofizden salgılanır.  Hipofiz bezi aynı zamanda tiroid bezi, böbrek üstü bezi ve cinsel organların çalışmasını düzenler. Büyüme hormonu eksikse iç salgı sisteminin ahengi bozulur, başta cinsel isteksizlik olmak üzere, sexuel yetersizlikler, adet düzensizliği ve diğer hormon dengesizlikleri görülür.   

Yetişkinlerde büyüme hormonu hücrelerin kendini yenilemesi, ölen hücrelerin yerine genç hücrelerin yaşatılması, iç organların eskiyen bölgelerinin onarılması için önemlidir.  Büyüme hormonu bu etkilerini karaciğerde bulunan insulin benzeri büyüme faktörü adı verilen IGF-1 (İngilizcesi:  insulin like growth factor-1) maddesinin sentezlenmesini uyararak gerçekleştirir.

Özetle büyüme hormonu yetişkinlerde ömrünü tamamlayan hücrelerin yenilenmesinde, kas ve kemiklerin kuvvetinde, kişinin metabolizmasının hızlı bir şekilde çalışmasında, fiziksel ve psikolojik sağlığın mükemmel sürdürülmesinde rol oynar.  

3 - Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliğinde ne tür problemler ortaya çıkıyor?

Kemik ve kas kitlesini içeren yağsız vücut kitlesinde azalma

Kemik mineral yoğunluğunda azalma, yani osteoporoz

Kemik kırıklarında artış

Hayat kalitesinde düşme, sürekli yorgunluk ve güçsüzlük

Yağ miktarında artış, özellikle göbek çevresinde

Kalp hastalığı riskinde artış

Genel olarak erken yaşta ölüm 

 Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliği ancak hipofiz bezinde büyüme hormonu üreten hücrelerin görevini durdurması ile ortaya çıkar. Ya tümör veya radyasyon gibi büyüme hormonu üreten hipofiz hücrelerini (bunlara tıp dilinde somatotrof hücreler denir) fiziksel olarak tahrip eden bir sebep veya hücrelerin faaliyetlerini durdurma sorunu vardır. Bu beyin ameliyatları, beyne uygulanan radyasyon, hipofiz bezinde tümör, hipofiz bezi veya beynin alt kısmında mikrobik veya mikrobik olmayan iltihap, kafa travması veya vücutta hipofiz bezine karşı antikor üretilmesi ile olur.  Diğer bir sebep ise genç kadınlarda doğum sonrası ağır kan kaybı neticesinde hipofiz bezinin olumsuz etkilenip enfarktüs gelişmesi ve tümden çalışmayı durdurmasıdır.  Büyüme hormonu eksikliğinde fiziksel, metabolik ve psikolojik belirtiler açığa çıkar. Büyüme hormonu tedavisi ile bu belirtiler düzelir.  Yetişkinlerde büyüme hormonu eksikliği belirtileri şunlardır: 

Enerji düşüklüğü, halsizlik

Yorgunluk

Kaslarda güçsüzlük

Uyku problemleri

Şişmanlık

Göbekte yağ toplanması (Abdominal obezite)

Osteoporoz (kemik erimesi)

Kas kitlesinde azalma

Yağ kitlesinde artma

Sosyal ilişkilerde zayıflama

Evlilik veya iş hayatı ile ilgili sorunları çözmede zorluk

İçe kapanma

Endişe ve umutsuzluk

Depresyon

Kan şekerinde düşüklük ve bunun belirtisi olan titreme, terleme ve çarpıntı

Kalp kasının kasılmasında kuvvetsizlik

Tansiyon yükselmesi

Kolesterol düzeyinde artış

Kan yağlarında trigliserit ve kötü kolesterol (LDL) düzeylerinde artış.

Damar sertliğinde artma

Kalp krizi ve felç riskinde artma 

4 - Bu durumda nasıl bir tedaviye başvuruluyor? 

Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı Prof. Dr. Selçuk Can tedaviye geçmeden önce doğru teşhisin konulması gerektiği konusunun altını çizdi.  Hipofiz bezinde sorun olduğunu bildiğimiz hastalarda büyüme hormonu eksikliği belirtileri varsa büyüme hormonunu uyararak ölçüyoruz. Bu yazıyı okuyup gidip hemen laboratuarda kan verip büyüme hormonu düzeyinizi ölçtürtmeyiniz.  Çünkü alacağınız sonuç hiçbir anlam ifade etmez.  Büyüme hormonu düzeyi yaş ilerledikçe düşer ve büyüme hormonu salgısı gece daha fazladır.  Büyüme hormonu hipofiz bezinden 20-50 dakikalık süreler halinde bir salgılanıp bir durur. Laboratuarda günün herhangi bir zamanında aldırdığınız kandaki büyüme hormonu düzeyinin bu salgılama süresinin neresine denk düştüğü bilinmediği için yorumu zordur.  Bu yüzden büyüme hormonunun ölçümü bir endokrinoloji yani hormon hastalıkları uzmanı nezareti altında hormon ölçümü konusunda deneyimli bir laboratuarda yapılmalıdır.  Endokrinoloji uzmanı tarafından hastaya kontrollü bir şekilde insulin verilerek kan şekeri 45 mg/dl’ye düşürülür, bu durumda kan alınır. İşte bu esnada kanda büyüme hormonu düzeyi 5 ng/ml üzerinde olmalıdır.  Altında ise hastada büyüme hormonu eksikliği vardır.  Eğer kişide kalp rahatsızlığı gibi bir problem varsa kan şekerini düşürmek sakıncalıdır, o zaman levodopa adlı ilaç ile büyüme hormonunun ne kadar uyarıldığına bakılıp teşhis konulur. Alternatif olarak bir ampul glukagon enjeksiyonu sonrasında 4 saat boyunca her yarım saatte bir toplam 9 defa kan alınarak büyüme hormonunun ne kadar değiştiğine bakılır. 

Tedavi için büyüme hormonu her gün iğne şeklinde uygulanarak verilir. Büyüme hormonu aynı şeker hastalarının kullandığı insulin kalemleri gibi rahat taşınan, estetik kalemler şeklinde hastaların hizmetine sunulmuştur.  Hem ABD hem Türkiye’de Sağlık Bakanlığından onaylıdır.  SSK ve Emekli Sandığı tarafından Sağlık Kurulu raporu ile hastalara verilmektedir.  Tedaviye düşük dozda başlayıp hasta tam düzelene kadar dozu arttırmak gerekir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığının uyguladığı fiyat politikası nedeni ile büyüme hormonu fiyatı tüm ilaçlar gibi düşmüştür. Bundan on yıl önce bir aylık tedavi maliyeti 2500 TL iken 2014 yılında doza göre 178 ile 450 TL arasında değişmektedir. Eskiden maddi olarak ulaşılamaz olan bu tedavi artık ulaşılabilir olmuştur. 

Prof. Dr. Selçuk Can bazı eczanelerde büyüme hormonu adıyla satılan tabletler bulunduğunu, bunların tamamen etkisiz olduğunu söyledi.  Büyüme hormonu protein yapısına benzediği için ağızdan tablet yoluyla alındığında mide tarafından sindirilir.  Örneğin 5 gram büyüme hormonunu enjeksiyon yerine tablet olarak ağızdan alırsanız 5 gram kıyma yemiş gibi olursunuz; her ikisi de mide asidi ve pankreas enzimleri ile parçalanıp sindirilir.  Büyüme hormonu tabletleri food supplement (yiyecek katkı maddesi-vitamin) olarak satılmaktadır, Tarım Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Hiçbir faydası yoktur, hiç bir zararı da yoktur. Bunları almakla sadece paranızı boşa harcamış olursunuz.  

5 - Anti-Aging uygulamasında büyüme hormonuna hangi amaçla başvurulmaktadır? Nelere dikkat edilmeli? Gelişigüzel kullanıldığında nelere yol açabilir?  

 Anti-Aging yalandır ve bilimsel desteği yoktur. Anti-Aging İngilizceden tam çeviri anlamı ile yaşlanmaya zıt olmak, yani gençleşmek anlamına geliyor.  Bu ütopik, hayal ürünü ve ulaşılması bilimsel olarak imkânsız bir kavramdır. Anti-Aging olarak uygulananlar aslında sağlıklı yaşam metotları ve davranışlarının abartılmasıdır. Bu tür uygulamalar hayatın her yaşında herkesin yapması gereken sağlıklı davranışlarıdır. Anti-Aging uygulamalarında sebze ve meyve ağırlıklı, antioksidanlardan zengin, vitamin açısından faydalı beslenme ilk göze çarpan yol. Bunları herkesin yapması gerekir. Bu uygulamalar gerçekten vücuttaki fazla yağların atılmasını ve damar içlerinin temizlenmesini sağlıyor. Anti-Aging amacı ile vitamin ve hormon takviyesi ise modern tıp tarafından tam kabul görmemiş bir uygulamadır.  Sakıncalı görülen nokta ise Anti-Aging amacı ile büyüme hormonu uygulamasıdır.  Büyüme hormonu yağları eritip kasları geliştirse ve hücreleri yenilese dahi bu faydalı etkiler hipofiz bezinde yeteri kadar kendiliğinden büyüme hormonu üretemeyen kişilerde gözlenmiştir. Büyüme hormonu eksikliği teşhisi koymak için bir endokrinoloji uzmanı gözetiminde kan şekerini belli bir noktaya düşürülüp büyüme hormonu ölçülmelidir.  Teorik olarak büyüme hormonu sağlıklı hücreleri yenilediği gibi kanser hücrelerini de büyütüp çoğaltabilir. Gelişigüzel bir kullanım durumunda kişide teşhis edilmemiş 2 mm boyunda ufak bir kanser varsa bu doğal halde 10 yılda 2 cm. büyüyüp metastaz yaparak karaciğer ve kemiklere sıçrayacaksa büyüme hormonu verildiğinde bu sıçramayı on ayda yapar ve bilinçsiz kullanımda kişinin hayatına mal olabilir.  Büyüme hormonu tedavisinde doz fazla olursa kişide eklem ağrıları, el, ayak, burun ve çenede büyüme olabilir.  Diğer yan etkisi ise kalp hastalarında vücutta su tutmasına neden olup ödem ve kalp yetmezliğine sebep olmasıdır. Sağlıklı ve kalp hastası olmayanlarda kalbi bozmaz.

Hazırlayan:    
Prof. Dr. Selçuk Can
Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı

Kaynak göstermeden alıntı yapılmaması rica olunur.

Kaynak: Prof. Dr. Selçuk Can. http://www.endokrinoloji.com/buyumehormon.html