Kolesterol vücudumuzun yapı taşı olan hücrelerde ve hücrelerin zarlarında bulunan ve vücut için gerekli bir maddedir. Yağ molekülleri kanda proteinlere bağlanarak taşınır ve vücuttaki tüm organlara dağılır. Her şeyin fazlası zarar olduğu gibi kolesterolün de vücutta fazla olması zararlıdır. Ancak kolesterolün tipleri vardır: iyi ve kötü kolesterol. İyi kolesterol HDL, başında H harfi olduğu için hayırlı kolesterol olarak kısaltabiliriz, fazla olması yararlıdır. HDL düşük olması ise sorun yaratır ve kalp hastalıklarına zemin hazırlar. LDL, yani lanetli kolesterol ise kötü kolesteroldür. Fazla olması durumunda kolesterol yani yağlı olan ve mum kıvamındaki bu madde kandaki bazı hücreler ve hücre artıkları ile birleşir ve damarları daraltır. Bu daralmanın üzerine bir kan pıhtısı gelirse damar tam tıkanır. Bu damar tıkanıklığı beyinde olursa felç, koroner damar dediğimiz kalp damarında olursa enfarktüs yani kalp krizi oluşur.  

Kolesterolü ne zaman ölçtürmeli?

Otuz yaş üzeri tüm yetişkinlerin hayatlarında en az bir kere kolesterol ölçümü yaptırması gerekiyor. Hiç bir ailesel riskiniz yoksa 5 yılda bir baktırmanız yeterli olur. Ancak birçoğumuz gibi bozuk beslenme alışkanlığı gibi risk faktörleriniz varsa ve spor da yapamıyorsanız, üstüne üstlük ailenizde kalp ve damar hastalığı olan birinci derecede akrabalarınız varsa kolesterol değerlerinizi 1 veya 2 yılda bir ölçtürmeniz gerekir. Çünkü yüksek kolesterol belirti vermeden ilerliyor. Bazı kişilerin ise ciltlerinde ve göz bebeklerinde hafif sarı bir renk değişimi görülebilir. Total kolesterol değerinin 200 mg/dl değerinin altında olması normal kabul ediliyor. Bu değer 200–239 arasında ise sınırda kolesterol, 240 mg/dl üstü ise yüksek kolesterol sınıfına giriyor. İdeal olan HDL’nin (iyi kolesterol) 40 mg/dl’nin üzerinde ve kötü huylu kolesterol LDL’nin 130 mg/dl’nin altında olması. HDL 60 mg/dl üzerinde ise şanslısınız, bu bir kalp krizi risk faktörünü siler. Total kolesterol, HDL, kan basıncı ve sigara içme durumunuza göre kalp krizi geçirme riskini hesaplayan modeller vardır. Bu modellerin dünyada ve ABD’de geçerli olanı Framingham Risk Skorudur. Ancak Prof. Dr. Selçuk Can ABD’de geliştirilen bu istatistik modelin Türk Halkına uymadığını düşünmektedir. Çünkü Türk Halkının iyi ve kötü kolesterol düzeyi Amerikalılardan farklıdır. Bu yüzden Framingham Risk Skoru Türk Hastaların kalp damar riskini düşük hesaplamaktadır ve itibar edilmemelidir. Bazı özel hastaneler geçmişte bu riski hesaplamak için koruyucu kardiyoloji poliklinikleri kurmuşlardır. Burada konulan teşhislere biz inanmıyoruz. Türk hastaların kalp riskini hesaplayan bir model bugüne dek ortaya konamamıştır.  

Kaynak: Ahmet Selçuk Can, Sinan Özbayrakçı, K Erhan Palaoğlu, Thomas P Bersot. Comparison between Turkish Cardiovascular Risk Platform and United States National Cholesterol Education Program definitions of metabolic syndrome in Turkish adults. Journal of the CardioMetabolic Syndrome, 2009 Winter;4(1):26-32.

 Son çare: İlaç tedavisi

Diyet yapmanıza rağmen kolesterol testiniz hedeflenen düzeye inmemişse, ilaç tedavisi gündeme geliyor. Ancak ilaç tedavisi ömür boyu sürmektedir. Prof. Dr. Selçuk Can kolesterol ilaçlarını son noktada verme taraftarıdır ve yaklaşımını şu şekilde açıklamaktadır. “Hayat boyu tedavinin ne kadar güvenilir olduğu konusunda henüz fazla sayıda yayın yok. Bu nedenle kolesterol düzeyi yüksek olan bireylerin tedavisinde önce sıkı bir diyet uygulanmalı, bundan netice alınamıyorsa ilaç tedavisi gündeme gelmelidir. Bu ilaç tedavisine de ömür boyu verme niyeti ile başlanılmalıdır. Ancak hasta sıkı diyet yapar ve zayıflarsa ömür boyu kolesterol ilacı verme durumu iptal olur

Kolesterol nasıl düşürülür?

Yüksek kolesterol tedavisinde dikkat edilmesi gereken en önemli şey sağlıklı yaşamdır. Sadece beslenme ve yaşam alışkanlıklarınızı değiştirerek kolesterolünüzü kontrol altında tutmanız nasıl mümkün olacak? İşte önerilerimiz: 

Bol meyve ve sebze tüketin

Diyetle yüksek kolesterol seviyesi düşerken, sağlıklı ve düzenli beslenme alışkanlıklarını da kazanmalısınız. Beslenmenizde dikkat etmeniz gerekenler: Yazın yaz sebze ve meyveleri, kışın kış sebze ve meyveleri tüketiniz. Sebze, meyve, kuru baklagil ağırlıklı beslenmeye özen gösterin. Kızartmalardan kaçınmayı ihmal etmeyin. Yüksek tansiyonunuz varsa, kullandığınız tuzu azaltmayı da unutmayın. Sosis, salam, sucuk, pastırma, ciğer, böbrek ve beyin gibi kolesterolü fazla olan etlerden uzak durun. Dikkat etmeniz gereken bir başka nokta da besinlerin yağ ve kalori içerikleri. Yağı azaltılmış peynir ve sütü tercih edin. Diyet peynir, diyet süt kullansanız bile bunları sınırlı miktarda tüketin. Yumurta aklandı, haftada iki –üç defa yumurta tüketebilirsiniz. Serbest olarak sıvı yağ, maden suyu, bakla, lahana, enginar, ceviz, çay, her türlü yeşillik, marul, salata, domates, maydanoz ve meyve tüketebilirsiniz. Patates cipsi, mayonez, hazır salata sosları, tereyağı, iç yağı ve kuyruk yağından ise kesinlikle sakınmanız gerekiyor.  

Sigarayı bırakın

Sigara kalp ve damar hastalıkları açısından risk faktörü olduğu kadar, kolesterolünüzün yükselmesine de yol açıyor. Üstelik sigaranın zararları bununla da bitmiyor. Sigara ayrıca akciğer kanseri, akciğer hastalığı, beyin kanaması ve birçok kanser türüne yol açıyor.  

Alkol tüketimini sıfırlayın

Alkol alıyorsanız, hemen şimdi bırakın. Çünkü alkol vücutta şekere dönüşür. Bazı bilim adamlarının iddia ettiği gibi faydalı değil. Zararı faydasından çok fazla, alkolü tamamen unutabilirsiniz.  

Sporu ihmal etmeyin

Kolesterolünüzü kontrol altında tutmak istiyorsanız, az miktarda ancak düzenli spor yapmanız şart. Çünkü spor HDL kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltiyor, LDL kolesterolü (kötü kolesterol) ise düşürüyor. Dolayısıyla düzenli egzersiz yapmayı alışkanlık haline getirin. Haftada en az 3, tercihen 5 kez, 30–45 dakika süreyle yürüyüş, koşu, yüzme, bisiklete binme gibi sporlar kolesterol düzeyinizin dengede kalmasını sağlıyor.  

İdeal kilonuza kavuşun

Sağlıklı bir yaşam için ‘olmazsa olmazlar’ dan biri de ideal kiloda kalmanızdır. Dolayısıyla, siz siz olun, kötü kolesterol LDL’nin yükselmesini önlemek amacıyla ideal kilonuzu koruyun. Eğer ideal kilonun üzerindeyseniz, diyet uzmanınızın önerileri doğrultusunda diyet yaparak fazla kilolarınızdan bir an önce kurtulun. 

Kolesterol neden yükselir?

Kolesterol yükselmesini ve düşmesi üzerine birçok faktör etkilidir. Bunların en önemlisi genetiktir. Vücudun ürettiği kolesterolün düzeyi yediklerimizin yanında genler tarafından da belirleniyor ve yüksek kolesterol anne babadan çocuğa geçiş gösteriyor.

Kolesterol düzeyini en çok etkileyen ikinci faktör yanlış beslenme alışkanlığıdır. Yiyeceklerdeki iki besin grubu kolesterol düzeyinin yükselmesine yol açıyor. Bunlar hayvansal besinlerde bulunan doymuş yağlar ve yalnızca hayvansal ürünlerle alınan kolesteroldür.

Hareketsizlik ve sigara iyi kolesterolü düşürüyor.

Stres, asabiyet gibi durumlar kötü huylu kolesterolün yükselmesine neden oluyor.      

İnsulin direnci, polikistik over sendromu, erken menopoz, tiroid tembelliği, hipotiroidi, guatr, şeker hastalığı gibi endokrinoloji ve metabolizma alanına giren faktörler iyi kolesterolü düşürüp, kötü kolesterolün yükselmesine zemin hazırlıyor.