Fazla su içmekle sağlıklı bir kişide ödem olmaz. Eğer ödem varsa bir sağlık sorununuz var demektir. En başta ödemin tek taraflı mı, yoksa çift taraflı mı olduğuna dikkat edilmelidir. Örneğin sadece sağ bacakta bir şişlik varsa, bu sağ varise veya sağ bacakta toplardamar tıkanmasına işaret edebilir. Lenf ödem olabilir. Bunlar dolaşımla ilgili problemlerdir ve damar cerrahisi konusuna girer. Ancak daha sık gördüğümüz çift taraflı ödem Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları, İç Hastalıkları ve İç Hastalıklarının alt uzmanlık alanlarına girmektedir. Sağlı sollu her iki bacakta ödem olması kalp yetmezliği, böbrek hastalıkları veya siroz ve benzeri karaciğer hastalıklarının bir belirtisi olabilir. Bunlar doktorunuzun yapacağı muayene ve testlerle anlaşılır. Her zaman anlaşılmayan ise hormonların bozulması ile ortaya çıkan ödemdir. Örneğin böbrek üstü bezi fazla çalışıyorsa veya insülin direnci varsa ayaklarda ve ellerde ödem görülebilir. Bunun için endokrinoloji ve metabolizma uzmanına gitmek gereklidir. Çünkü ayak şişmesi ile beraber metabolizmanızda durmuş olabilir. Ödeme sebep olan hormon ve metabolizma problemlerini sizin için özetleyelim. Bu sorunlar tek başlarına olabileceği gibi, iki üç sorun bir arada olup ödemin şiddetini arttırabilir.

İşte en dikkate değer hormon kaynaklı ödem sebepleri:

1- İnsülin direnci: İnsülin direnci şeker hastalığından ikinci ön evresidir. Şeker hastalığından önce gizli şeker görülür. Gizli şekerden önce insülin direnci görülür. Genetik sebeplerle ailesel olrak veya obezite nedeni ile insülin direnci gelişir. Gereksiz yere biriken yağ dokusu pankreasın fazla insülin üretmesine neden olur. Bu dönemde açlık kan şekeri normaldir veya 100 ile 125 mg arasındadır, yani hafif derecede yüksektir. Bünyeye göre yükselen insülin göbek çevresi ve karaciğerde yağ hacminin artmasına neden olduğu gibi, böbreklerde de su ve tuz tutar. Böylece ödem oluşur. İnsülin direncinin çaresi yağ artmasını önleyecek karbonhidrattan düşük bir beslenme rejimi izlemektir. Buna ek olarak Metformin etken maddeli Glucophage, Matofin, Diaformin, Glifor, Glukofen adlı ilaçlar kullanılabilinir. GalvusMet, Janumet adlı ilaçlar da etkilidir. Bu ilaçları bir Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanının yazması yerinde olur. Ülkemizde diyetisyenlerin reçete yazma yetkisi yoktur. Metformin içeren ilaçların mide bağırsak sisteminde karın ağrısı, ishal, gaz gibi yan etkileri olduğundan düşük dozda başlanıp, dozun yavaş yavaş arttırılması önerilmektedir. Bu ilaçların prospektüsüde yazan, burada değinmeyeceğimiz daha az sıklıkla görülen yan etkileri de vardır. İnsülin seviyesinin diyet ve ilaç ile düşürülmesi, insülinin böbrekler üzerinde su ve tuz tutucu etkisini azaltacağından ödemi indirecektir.

2- Hashimato Tiroiditi ve Hipotiroidizm: Hipotiroidizm tiroidin yavaş çalışmasıdır. Tiroid tembelliğinin en sık nedeni Hashimato tiroiditidir. Hashimato tiroiditi tiroid bezinin mikropsuz olan otoimmun hastalığı anlamına gelir. Hipotiroidizmde metabolizma yavaşlar. Dokularda mukopolisakkarit denilen bir madde birikir. Bu madde su tuttuğu için göz kapakları ve göz çevresinde, elde ve ayakta ödem yapar. Hipotiroidinin tiroid hapı ile tedavisi ile ödem çözülür. İdrar söktürücü almaya gerek yoktur. Hashimato Hastalığı ve hipotiroidi Endokrinolojinin konusuna girer.

3- Böbrek üstü bezinin fazla çalışması: Böbrek üstü bezi çok önemli bir hormon salgılayıcı organdır. Hipofiz bezinden salınan ACTH denen hormonun kontrolü altındadır. Böbrek üstü bezinin hızlı çalışmasının üç nedeni olabilir ve bunları a, b, c şıklarında görelim.

a) Hipofiz bezinin fazla çalışması: Cushing Hastalığı adı verilen hipofiz bezinde ACTH salgılayan minik bir tümör vardır. Buna adenom da denir. Ufak olmasına rağmen hormon sistemini alt üst eder. Sık görülmediğinden burada ayrıntılı anlatılmasına gerek yoktur. Cushing şüphesi varsa endokrinolog bundan şüphelenip gerekli testleri isteyecektir, tedaviyi yönlendirecektir.

b) Böbrek üstü bezinde adenom: Adenom iyi huylu tümör demektir. Adenom kortizol salgılayıp Cushing Tablosuna neden olabilir. Diğer bir olasılık ise aldosteron salgılayıp yüksek tansiyon, düşük potasyum düzeyi ve belli belirsiz bir ödeme neden olabilmesidir.  Bu durumu da endokrinolog tanıyıp gerekli tedaviyi uygulayacaktir.

c) Böbrek üstü bezinin stres, ilaç gibi diğer nedenlerle uyarılması. Stresin yaptığı en büyük zararlardan biri böbrek üstü bezinden kortizol salgısını uyarmasıdır. Artan kortizol tansiyonu yükseltebilir, mideden asit salgısını uyarır ve gastrit yapabilir, kan şekerini yükseltebilir ve ödeme neden olabilir.

4- Polikistik over sendromu: Genç kızların belalısı polikistik over sendromu kilo artışı, adet düzensizliği, istenmeyen tüylerde artış, ciltte yağlanma ve ödem yapabilir. Polikistik over sendromunda insülin direnci olduğundan ve adet düzensizlikleri olduğundan yükselen ostrojenin su tutucu etkisi ile ödem olur. Tedavi için endokrinoloji ve metabolizma uzmanından randevu almanızda yarar var.

5- Menopoz: Menopozda insülin direnci ve kadınlık hormonarında değişim nedeni ile ödem olabilir.

6- İlaçlar: Doğum kontrol hapları, kortizon tedavisi, erkekte testesteron tedavisi, nonsteroid antienflamatuar denilen ağrı kesici ve romatizma ilaçları, yüksek oranda tuz içeren bazı antibiyotik ve diğer ilaçlar ödem yapabilir ve mevcut ödemi arttırabilirler.

7- Daha nadir görülen hormon hastalıkları: Akromegali, büyüme hormonu eksikliği, konjenital adrenal hiperplazi gibi nadir görülen hastalıklar ödem ile seyir edebilir.

8- Ödeme sebep olan bu hastalıkların teşhis edilip, nedene yönelik tedavi yapılması gerekir. Sadece idrar söktürücü kullanırsanız, 10-15 gün sonra vücut bu idrar sökücülere alışır ve sonra bunlar bir işe yaramazlar. Probiyotik yoğurt, kefir, maydanoz suyu içilmesi ödemi atmanızda faydalı olur. Gazlı içecekleri içmemelisiniz. Alkol de ödemi arttırır. Havaların sıcak olması ayak damarlarında genişleme yaparak, ayak üzerindeki ödemi arttırabilir. Sıcak havalarda dikkat etseniz bile ödem artacaktır.